Phần 1. LỰC LƯỢNG CÔNG AN XÃ BÁN CHUYÊN TRÁCH

Trải qua hơn 4.000 năm lịch sử của dân tộc, tư tưởng “Dân là gốc” đã chứng minh được tính đúng đắn, giá trị trường tồn, là bài học quý báu từ truyền thống lịch sử đấu tranh giành độc lập, xây dựng và bảo vệ đất nước. Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định vai trò, sức mạnh to lớn của Nhân dân trong sự nghiệp cách mạng nói chung, bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội (TTATXH) nói riêng. Người dạy rằng “Công an có bao nhiêu người? Dù có vài ba nghìn hay năm bảy vạn đi nữa thì lực lượng ấy vẫn còn ít lắm bên cạnh lực lượng Nhân dân. Năm vạn người thì chỉ có 5 vạn cặp mắt, 5 vạn đôi bàn tay. Phải làm sao có hàng chục triệu đôi bàn tay, hàng chục triệu cặp mắt và đôi tai mới được. Muốn như vậy phải dựa vào Nhân dân, không được xa rời Nhân dân. Nếu không thế thì sẽ thất bại. Khi Nhân dân giúp đỡ ta nhiều thì thành công nhiều, giúp đỡ ta ít thì thành công ít, giúp đỡ ta hoàn toàn thì thắng lợi hoàn toàn”.

Bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm TTATXH là sự nghiệp của toàn dân nên trong suốt quá trình cách mạng bảo vệ và xây dựng đất nước, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm xây dựng, củng cố các lực lượng để huy động sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị tham gia bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm TTATXH. Cùng với việc xây dựng, phát triển các lực lượng vũ trang nhân dân chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm xây dựng, phát triển, phát huy vai trò của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự (ANTT) ở cơ sở.

Kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XV chính thức thông qua Luật Lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở. Ảnh: Quốc Hội

Ngày 28/11/2023, tại Kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2024. Luật được ban hành đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng, góp phần bảo đảm việc thực hiện nhiệm vụ của lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở được đồng bộ, thống nhất, tinh gọn đầu mối để tập trung nguồn lực, cơ sở vật chất bảo đảm cho hoạt động của lực lượng này được tốt hơn, linh hoạt và chủ động hơn trong chỉ đạo, điều hành, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ ANTT ở địa bàn cơ sở. Luật quy định về lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở được kiện toàn từ lực lượng bảo vệ dân phố, Công an xã bán chuyên trách đang được tiếp tục sử dụng, Đội trưởng, Đội phó đội dân phòng hoặc được tuyển chọn tham gia hoạt động trong lực lượng này.

Ngay sau khi Cách mạng Tháng tám thành công, ngày 22/11/1945, Chủ tịch Chính phủ lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hòa đã ban Sắc lệnh số 63/SL “Về tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân” trong đó quy định “Công việc trị an ở cấp xã do một ủy viên trong ủy ban kháng chiến kiêm hành chính xã phụ trách”. Ngày 10/10/1950, Bộ Nội vụ ban hành Nghị định số 438 NV/NgĐ, trong đó quy định: “Thành lập tại mỗi xã trong toàn quốc một Ban Công an xã” để giữ ANTT trong xã. Ban Công an xã nằm trong hệ thống tổ chức Việt Nam Công an vụ, đặt dưới quyền điều khiển trực tiếp của Ủy ban kháng chiến kiêm hành chính xã, dưới quyền điều khiển chuyên môn của ty Công an và quận Công an. Đó là những văn bản pháp lý đầu tiên, đặt nền móng quan trọng cho việc xây dựng tổ chức và hoạt động của Công an xã bán chuyên trách.

Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954) lực lượng Công an xã đã kiên cường bám dân dựa vào dân để nắm tình hình địch, phối hợp với du kích và Nhân dân xây dựng chiến lũy chống địch càn quét, tiêu diệt bọn tay sai, bảo vệ tài sản, tính mạng của Nhân dân, bảo vệ sự an toàn của chính quyền và cơ sở cách mạng, góp phần quan trọng làm nên thắng lợi cuộc kháng chiến của dân tộc. Sau năm 1954, miền Bắc hoàn toàn giải phóng bước vào thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam tiếp tục đấu tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược và bè lũ tay sai; trong thời kỳ này, lực lượng Công an xã được quan tâm chăm lo xây dựng, củng cố về mọi mặt, đã sát cánh cùng Nhân dân và các lực lượng vũ trang thực hiện tốt các phong trào “Bảo mật phòng gian”, “Bảo vệ trị an” ở 2 miền Nam, Bắc; tham gia tích cực các hoạt động tuần tra vũ trang và đấu tranh chống gián điệp, biệt kích; tuyên truyền vận động Nhân dân ở địa bàn nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn thực hiện chính sách đại đoàn kết toàn dân tộc, thi đua sản xuất và đẩy mạnh phong trào bảo vệ an ninh Tổ quốc (ANTQ) góp phần quan trọng làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Lực lượng Công an xã bán chuyên trách phối hợp Công an thị trấn Phong Điền (H. Phong Điền) bảo đảm ANTT các sự kiện trên địa bàn

Từ sau năm 1975 đến nay, đất nước ta bước vào thời kỳ khôi phục kinh tế, đổi mới đất nước với nhiều thuận lợi và những khó khăn, tình hình ANTT có những diễn biến phức tạp, khó lường. Trong bối cảnh đó, lực lượng Công an xã đã tiếp tục phát huy những kinh nghiệm, truyền thống quý báu, làm tốt công tác tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền địa phương trong chỉ đạo thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về ANTT, đấu tranh phòng, chống tội phạm, tệ nạn xã hội, vận động Nhân dân tham gia bảo vệ ANTT, ổn định sản xuất một cách tích cực và hiệu quả nhất; đã triển khai thực hiện tốt các quy định về quản lý các đối tượng có tiền án, tiền sự và các đối tượng chính trị tại địa bàn để kiểm soát, phòng ngừa các hoạt động phạm tội, bảo đảm an toàn tài sản, tính mạng của Nhân dân. Đồng thời, phát huy được hiệu quả các biện pháp nghiệp vụ, trực tiếp phát hiện, đề xuất với cấp ủy, chính quyền và Công an cấp trên các biện pháp xử lý kịp thời, phù hợp đối với nhiều vụ việc phức tạp có liên quan ANTT ở cơ sở.

Năm 1999, trước yêu cầu mới của nhiệm vụ bảo vệ ANTT ở địa bàn cơ sở, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 40/1999/NĐ-CP ngày 23/6/1999 về Công an xã. Đây là văn bản quy phạm pháp luật quy định đầy đủ, cụ thể về nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức và trang bị của Công an xã; về chế độ, chính sách và kinh phí bảo đảm cho hoạt động của Công an xã; khen thưởng và xử lý vi phạm đối với các hành vi vi phạm liên quan đến tổ chức, hoạt động của Công an xã. Sau 09 năm thực hiện Nghị định số 40/1999/NĐ-CP, trước tình hình chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước có nhiều thay đổi, ngày 21/11/2008, Pháp lệnh Công an xã đã được Ủy ban thường vụ Quốc hội thông qua. Đây là văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực pháp lý cao nhất quy định toàn diện, đầy đủ về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức, hoạt động của Công an xã và chế độ, chính sách cũng như những vấn đề khác có liên quan đến lực lượng Công an xã đáp ứng yêu cầu mới của công tác bảo vệ ANTT, an toàn xã hội ở địa bàn nông thôn. Theo đó, Công an xã là lực lượng vũ trang bán chuyên trách, thuộc hệ thống tổ chức của Công an nhân dân, làm nòng cốt trong phong trào toàn dân bảo vệ ANTQ, giữ gìn TTATXH trên địa bàn xã.

Lực lượng Công an xã bán chuyên trách phối hợp tuyên truyền pháp luật, phát động phong trào toàn dân bảo vệ ANTQ trên địa bàn xã Thạnh An (huyện Vĩnh Thạnh)

Những đóng góp to lớn của lực lượng Công an xã bán chuyên trách trong hơn 70 năm qua đã được Đảng, Nhà nước và Nhân dân ghi nhận, từ khi được thành lập đến nay có nhiều gương Công an xã dũng cảm, mưu trí, không quản ngại hy sinh trong đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, mang lại sự bình yên cho Nhân dân: Có 64 đồng chí Công an xã hy sinh, 642 đồng chí bị thương trong khi thi hành nhiệm vụ, trong đó 35 đồng chí được công nhận liệt sĩ, 176 đồng chí được công nhận thương binh; có 73 tập thể, 18 cá nhân Công an xã được Nhà nước phong tặng Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, 409 tập thể và 129 cá nhân Công an xã được tặng Huân chương các loại và Bằng khen Chính phủ; 2.000 tập thể, 973 cá nhân được Bộ Công an tặng Bằng khen; 5.201 tập thể, 4.335 cá nhân được UBND cấp tỉnh tặng Bằng khen; 38.691 tập thể, 91.894 cá nhân được Giám đốc Công an cấp tỉnh, UBND cấp huyện tặng Giấy khen.

                                                                                    (Còn tiếp)